Obowiązek alimentacyjny między małżonkami budzi duże, a przede wszystkim dość skrajne, emocje. Decyzja o rozwodzie pociąga za sobą wiele obaw o to, “jak będzie dalej”, nie tylko, jeśli chodzi o opiekę nad dziećmi, ale również co do kwestii finansowych. Konieczność płacenia alimentów przez jednego małżonka na rzecz drugiego nie jest powszechnie znana i wiele osób nawet nie zdaje sobie sprawy z możliwości wysunięcia takiego żądania.
Alimenty na byłego małżonka – co mówi prawo?
Jednym z głównych założeń małżeństwa jest dobrowolne przyjęcie na siebie przez małżonków zobowiązania do zaspokajania potrzeb rodziny. Idea ta znalazła odzwierciedlenie w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zobowiązanie, o którym mowa, powinno trwać do końca ich życia. Rzeczywistość udowadnia jednak, że dożywotnia wierność i lojalność między małżonkami bywa ograniczona w czasie i nierzadko kończy się przed sądem – ustawodawca przewidział w tym wypadku narzędzia zabezpieczające interes tego małżonka, który wskutek rozwodu popadłby w niedostatek lub jego sytuacja materialna znacznie się pogorszyła.
Jednym z głównych założeń małżeństwa jest dobrowolne przyjęcie na siebie przez małżonków zobowiązania do zaspokajania potrzeb rodziny. Idea ta znalazła odzwierciedlenie w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zobowiązanie, o którym mowa, powinno trwać do końca ich życia. Rzeczywistość udowadnia jednak, że dożywotnia wierność i lojalność między małżonkami bywa ograniczona w czasie i nierzadko kończy się przed sądem – ustawodawca przewidział w tym wypadku narzędzia zabezpieczające interes tego małżonka, który wskutek rozwodu popadłby w niedostatek lub jego sytuacja materialna znacznie się pogorszyła.
Obowiązek alimentacyjny między małżonkami wynika z art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym:
- Alimentów może żądać małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa i który znajduje się w niedostatku – w takiej sytuacji małżonek może domagać się dostarczenia przez drugiego małżonka środków utrzymania w wymiarze swoich usprawiedliwionych potrzeb oraz z uwzględnieniem możliwości zarobkowych i majątkowych byłego małżonka,
- Alimentów może żądać małżonek niewinny rozpadowi małżeństwa od małżonka uznanego za wyłącznie winnego, jeśli rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie się sytuacji materialnej tego pierwszego – drugi małżonek będzie wówczas zobowiązany do przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb niewinnego małżonka, chociażby nie znajdował się on w niedostatku (tzw. rozszerzony obowiązek alimentacyjny).
Wobec powyższego, w przypadku rozwodu bez orzekania o winie, o alimenty może ubiegać się jedynie małżonek, który znajduje się w niedostatku.
Czym jest “niedostatek”?
W tym miejscu należy zdefiniować pojęcie niedostatku. Z bogatego orzecznictwa sądowego można wywieść, iż niedostatek równa się sytuacji małżonka, w której uzyskane przez niego środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb. Należy przy tym uwzględnić całokształt okoliczności danej sytuacji, z naciskiem na sytuację majątkową, zawodową i życiową małżonka, który domaga się alimentów. W toku postępowania rozwodowego dowodzi się nie braku jakichkolwiek środków na utrzymanie przez małżonka, a posiadania środków niewystarczających na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb.
Często przywoływaną przyczyną niedostatku jest sytuacja, w której jeden z małżonków znajdzie się w niedostatku z uwagi na brak aktywności zawodowej i możliwości podjęcia pracy w związku z wychowywaniem dzieci w trakcie małżeństwa.
Niedostatek musi być niezawiniony, czyli nie może polegać na tym, że małżonek nie podejmuje żadnych wysiłków w celu znalezienia zatrudnienia lub celowo doprowadza do utraty pracy.
W jakiej wysokości przysługują alimenty?
Nie ma jednej reguły pozwalającej na określenie, w jakiej kwocie należy przyznać alimenty. Podobnie jak w przypadku definiowania niedostatku, na wysokość alimentów przysługujących małżonkowi ma wpływ wiele okoliczności, w tym usprawiedliwione potrzeby małżonka żądającego alimentów oraz możliwości zarobkowe i majątkowe małżonka zobowiązanego do ich płacenia.
Jak długo należy płacić alimenty?
Obowiązek alimentacyjny między małżonkami co do zasady wygasa:
- w przypadku ponownego zawarcia związku małżeńskiego przez małżonka, na rzecz którego zasądzono alimenty (od tej zasady nie ma wyjątku – z mocy prawa obowiązek alimentacyjny wygasa zawsze).
- po upływie 5 lat od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, chyba że zaistnieją wyjątkowe okoliczności przemawiające za wydłużeniem tego okresu. W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny może obciążać małżonka dożywotnio – np. jeśli małżonek uprawniony będzie borykać się ze znacznymi problemami zdrowotnymi wpływającymi na jego możliwości zarobkowe.
Co istotne, pięcioletni termin ograniczający obowiązek alimentacyjny nie dotyczy małżonka, który został uznany za wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa.
Dlaczego rozwód bez orzekania o winie jest korzystny?
Podejmując decyzję o rozstaniu, małżonkowie powinni podjąć próbę dojścia do porozumienia i uzyskania rozwodu bez orzekania o winie. Jest to rozwiązanie o tyle korzystne, że mimo konieczności uiszczenia opłaty sądowej od pozwu w kwocie 600 złotych, w przypadku orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie, połowa tej opłaty jest zwracana stronie, która ją wniosła.
Co istotne, jeśli małżonkowie wybiorą rozwód bez orzekania o winie i nie posiadają wspólnych, małoletnich dzieci, rozprawa rozwodowa jest szybka i najczęściej ograniczona w zakresie postępowania dowodowego do wysłuchania stron.
Kiedy można wystąpić o alimenty?
Z żądaniem zasądzenia alimentów można wystąpić zarówno w pozwie o rozwód, jak i później, po jego orzeczeniu, w drodze odrębnego powództwa. Należy przy tym pamiętać o ograniczeniu w czasie obowiązku alimentacyjnego między małżonkami – jeśli nie żąda się alimentów równocześnie z rozwodem, małżonek domagający się alimentów ma zasadniczo 5 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego na wystąpienie o takie alimenty.
Co powinien zawierać pozew o rozwód?
Składając pozew o rozwód należy pamiętać o:
- oznaczeniu sądu, do którego kierowany jest pozew (zawsze jest to sąd okręgowy),
- imionach i nazwiskach oraz numerach PESEL i adresach zamieszkania stron (oraz danych kontaktowych pełnomocników, jeśli występują w sprawie),
- oznaczeniu rodzaju pisma (pozew o rozwód),
- dokładnym oznaczeniu żądania (wskazaniu, czy strona domaga się rozwodu z orzekaniem o winie czy też nie; w tym miejscu strona może zażądać również alimentów),
- przytoczeniu okoliczności w sprawie na potwierdzenie domagania się rozwodu i ewentualnych dalszych roszczeń,
- podpisaniu się przez stronę lub pełnomocnika,
- wymienieniu załączników,
- załączeniu odpisu pozwu wraz z załącznikami dla strony przeciwnej.
Podstawowym załącznikiem do pozwu o rozwód, poza opłatą sądową, jest odpis skrócony aktu małżeństwa. Ponadto, w przypadku domagania się alimentów od małżonka w sytuacji rozwodu bez orzekania o winie, konieczne jest załączenie dokumentów potwierdzających, iż uprawniony do alimentów małżonek faktycznie znajduje się w niedostatku.
Alimenty od byłego małżonka – jak może pomóc prawnik?
Domaganie się alimentów od byłego małżonka nie jest proste, zwłaszcza przy rozwodzie bez orzekania o winie – warto swoją sprawę skonsultować z doświadczonym radcą prawnym, który doradzi najlepszą strategię procesową oraz wesprze w toku całego postępowania.